April 2020

Controleer insteekconnectoren zwembaden

Chloor en rvs bijten elkaar

Vorig jaar werd per toeval ontdekt dat insteekconnectoren waarin roestvaststaal (rvs) is verwerkt, problemen kunnen opleveren in zwembaden. De combinatie van rvs en chloridehoudende dampen (zwembadlucht) kan namelijk leiden tot zogenaamde chloridespanningscorrosie en hiermee tot een onbetrouwbaar contact met de ader. Mogelijke gevolgen zijn storingen, vlambogen en in het ergste geval brand.

De toepassing van rvs in een omgeving waarin zich chloridehoudende dampen bevinden, kan leiden tot chloridespanningscorrosie. Het probleem was al onderkend bij rvs-constructies in onder meer zwembaden, die door deze vorm van corrosie onvoorspelbaar bezweken. Maar nu blijkt rvs ook aanwezig te zijn in bepaalde insteekconnectoren, die onder meer worden toegepast in lichtinstallaties. Chloridespanningscorrosie kan het veerstaal aantasten, wat leidt tot een onbetrouwbaar contact met de ingestoken ader. Hierdoor kunnen vlambogen ontstaan, waardoor connectoren smelten of mogelijk zelfs brand ontstaat. De bevinding heeft inmiddels geleid tot een onderzoek bij zwembaden, contact met een leverancier, groothandel, importeur en producent, en een eerste plan van aanpak met Techniek Nederland om installateurs te informeren en adviseren.

Ontdekking

De chloridespanningscorrosie in specifiek insteekconnectoren werd door technici van Hellebrekers ontdekt, naar aanleiding van een lichtstoring die door een klant werd gemeld. Dr.ir. Maarten Keuten, onderzoeker zwembaden bij de TU Delft en Hellebrekers: ‘Op dit moment is er nog niets officieel vastgesteld. Alle feiten die tot nu toe zijn verzameld, wijzen er wel op dat chloridehoudende dampen bij deze storing inderdaad het veerstaal van de insteekconnectoren hebben aangetast. Dat was voldoende aanleiding om verder onderzoek te doen en het in elk geval te melden.’ Het onderzoek waarnaar Keuten verwijst, betreft een inventarisatie van de insteekklemmen die Hellebrekers bij verschillende zwembaden heeft toegepast. Bij een van deze projecten werd een connector gedemonteerd, nadat deze circa vier jaar in gebruik was en aan de buitenkant geen aanleiding zou geven voor inspectie. Bij het openen van de connector bleken de veerstalen klemmen echter te zijn aangetast door corrosie. Keuten: ‘Het schadebeeld van chloride-spanningscorrosie is zeer specifiek. Op basis van de toepassing en het bezwijkbeeld leek het inderdaad om chloridespanningscorrosie te gaan. Inmiddels is dat uit laboratoriumonderzoek ook gebleken. Nog geen reden tot paniek, maar wel aanleiding om verder actie te ondernemen, zodat installateurs in elk geval op de hoogte zijn van dit fenomeen.’

Agressieve dampen

Chloor
De problemen van de aantasting van rvs door chloridehoudende dampen zijn al langer bekend. Een dramatisch voorbeeld is het onverwacht naar beneden komen van een geluidsinstallatie in een zwembad in Tilburg in 2011, waarbij een baby om het leven kwam. De oorzaak was een door chloordampen aangetaste rvs-constructie, waaraan de installatie hing. Voor zwembaden is de toepassing van rvs sinds 2016 verboden, tenzij het om speciale rvs-soorten gaat. Ook is er een zonering afgesproken waar dit materiaal wel en niet mag worden toegepast. Dit alles geldt uitsluitend voor ophanging- en bevestigingsmaterialen en is opgenomen in het Bouwbesluit, artikel 5.12. Met ingang van 1 januari 2021 komt het Bouwbesluit te vervallen en gaat op in de omgevingswet. Vooralsnog is een vergelijkbare tekst voorgesteld om op te nemen in de regelgeving van de omgevingswet, maar die tekst is nog niet definitief.

Ammoniak
Ook andere agressieve dampen die elektrische installaties kunnen aantasten, zijn al langer bekend. Decennia geleden werd al een verband gelegd tussen het falen van elektrische installaties en zelfs brand, door de aanwezigheid van ammoniakdampen in onder meer stallen. Ammoniak is een sterk ruikend gas dat onder andere ontstaat bij de afbraak van dierlijke mest. In principe is het een sterk basische stof (pH rond de 13), maar in reactie met zuurstof ontstaan juist zure, en hiermee corrosieve dampen. Deze dampen zijn onder meer in staat om koper aan te tasten en hiermee de elektrische verbindingen in installaties. Dit gebeurt vooral wanneer de ruimte vochtig is. Eventuele condens – dat in principe zuiver water is en hiermee van zichzelf weinig kans geeft op corrosie – kan de agressieve gassen opnemen en hiermee toch agressief worden. Een goede remedie tegen deze problematiek is het optimaal ventileren van de ruimte waardoor de luchtvochtigheid laag blijft.

Inspecteren

Om chloridespanningscorrosie bij insteekconnectoren in zwembaden (of andere omgevingen met chloridehoudende of andere agressieve dampen) te voorkomen, is het in eerste instantie een logische stap om in nieuwbouwprojecten insteekconnectoren toe te passen zonder rvs. Op dit moment is er echter nog geen overzicht van insteekconnectoren die wel of geen gebruik maken van rvs. Het beste alternatief is dan om vanuit de lasdoos een vaste verbinding te maken en gebruik te maken van schroefverbindingen of draailasdoppen. Uiteraard vraagt dit om extra manuren.

Bestaande installaties

Voor alle bestaande installaties is het verstandig te inventariseren of er insteekconnectoren met rvs in gebruik zijn. Zo ja, dan is het zaak in kaart te brengen waar de componenten zich bevinden, hoe oud ze zijn en of zij eerder aanleiding hebben gegeven voor storingen. Keuten: ‘Van alle gebruikte rvs-insteekconnectoren in zwembaden kun je aannemen dat deze moeten worden vervangen. De urgentie van vervanging kun je inschatten door te kijken naar storingen in het verleden, de leeftijd van de connectoren en de omgevingsfactoren in de ruimte waar deze gemonteerd zitten. Direct naast het bad zijn deze factoren bijvoorbeeld minder gunstig dan in een kleedruimte, en ook de aanwezigheid van brandbaar materiaal in de directe omgeving verhoogt de urgentie.’
‘Bij twijfel is het altijd mogelijk de insteekconnectoren te openen en de contacten te controleren. De kans is dan wel groot dat de connectoren beschadigen en sowieso moeten worden vervangen. Deze inspecties mogen bovendien alleen worden uitgevoerd door installateurs die hiervoor zijn opgeleid. De TD van een zwembad mag uiteraard wel inventariseren of en waar de specifieke insteekconnectoren zijn toegepast, maar mogen deze níet openen.’

Wet- en regelgeving

Jay Smeekes, technisch onderzoeker en lid van NEC-623 (Nen 3140-commissie): ‘Op dit moment is er geen specifieke wetgeving die gaat over insteekconnectoren waarin rvs is verwerkt. Nen 1010 gaat weliswaar in op corrosie in het algemeen, maar richt zich voornamelijk op het toepassen van 30- of 300 mA-aardlekschakelaars als aanvullende beschermingsmaatregel. Om de wet- en regelgeving aan te passen met betrekking tot het genoemde probleem, is het belangrijk eerst meer kennis op te bouwen. Dit is niet alleen zinvol vanuit het veiligheidsoogpunt, maar is ook een wens vanuit de verzekeringsmaatschappijen en alle bedrijven die belang hechten aan maatschappelijk verantwoord ondernemen.’ Keuten vult aan: ‘We kunnen zwembaden wel een aantal tips meegeven. Ten eerste doen zwembaden die storingen ervaren met bijvoorbeeld de verlichtingsinstallatie, er verstandig aan hun installateur in te seinen en te vragen om inspectie op aanwezigheid en vervanging van de insteekconnectoren. De installateurs zelf kunnen op hun beurt ook preventief informeren bij hun klanten naar storingen en op basis hiervan een voorstel doen over vervanging. Zeker wanneer deze ouder zijn dan vier jaar.
In dit stadium is het gewenst om connectoren te bewaren voor nader onderzoek. Er zijn meldingen dat op verschillende locaties probleem-connectoren zijn vervangen, maar omdat deze zijn afgevoerd, is niet duidelijk of hier ook sprake was van chloridespanningscorrosie.’

Vervolgtraject

Hellebrekers stuurde al haar zwembadklanten een brief om hen te informeren. Deze brief leverde verschillende vragen op, die in een tweede schrijven zo goed mogelijk zijn beantwoord. Parallel hieraan is contact opgenomen met Techniek Nederland, omdat het een onderwerp is dat de hele sector aangaat. Half februari is er een eerste gesprek geweest tussen een importeur, Techniek Nederland en een installateur, waaruit twee actiepunten zijn opgesteld:
Op korte termijn een notificatie beschikbaar hebben over het gebruik van rvs-insteekconnectoren in omgevingen met ‘zwembadlucht’. Hiervoor is de fabrikant van de betreffende insteekconnectoren benaderd.
Een onderzoek starten naar de omvang van het probleem. Tot nu toe is er één type rvs-insteekconnectoren bekeken, maar het is aannemelijk dat het probleem ook bij andere connectoren speelt.
Keuten: ‘Zeker voor het tweede actiepunt zijn we op zoek naar partners, die bij hun zwembadklanten willen informeren naar mogelijke problemen en deze mee in kaart willen brengen. Hiervoor kunnen installateurs zich aanmelden bij Techniek Nederland.’

Tekst: Marjolein de Wit - Blok
Fotografie: Industrie