'Proces verbaal van zwarigheden' of... Wat als erfgenamen geen overeenstemming vinden
Laatst bijgewerkt op:
‘Lecture d’un testament’, spotprent van Honore Daumier, 1853
Proces verbaal zwarigheden, Opheusden, 28 juni 1921 – RAR NL-TlRAR_1505-08026_0007, akte 341
Op 28 juni 1921 laat Pel van de Bijl senior een zogenoemd Proces verbaal van Zwarigheden opmaken bij notaris Arie Harp te Opheusden.
Yvonnelmc voert deze akte in en vraagt zich af:
"Intrigerend, wat zullen dat voor zwarigheden zijn?"
Aan de hand van de originele akten bij het repertorium ontvouwt zich een langslepende discussie over de nalatenschap van Maatje van Zetten - de overleden echtgenote van Pel van de Bijl senior.
Haar kinderen en enig erfgenamen komen niet tot overeenstemming over de verdeling van de nalatenschap, zoals hun moeder dat heeft vastgelegd in haar testament.
Maatje van Zetten overlijdt op 8 januari 1917.
Ruim 4 jaar later, in 1921, twisten haar zes kinderen nog steeds over de uitvoering van haar testament, ondanks bemoeienis van de notaris en de arrondissementsrechtbank te Tiel.
Overlijden Maatje van Setten op 8 januari 1917 – Gelders Archief 0207_8472 Burgerlijke stand Gelderland, akte 4
Proces verbaal van Zwarigheden
Wanneer één of meerdere partijen niet akkoord is met de wijze van verdeling van een erfenis in de boedelscheiding, neemt de notaris de bezwaren – zwarigheden – op in een proces verbaal.
Voorafgaand neemt de notaris de rol van bemiddelaar op zich. De notaris heeft zelfs de absolute plicht met een conceptverdeling de partijen tot verzoening te brengen.
Wanneer de notaris de partijen niet tot overeenstemming kan brengen, zal dit genoteerd worden in het proces verbaal, dan wel in een afzonderlijke akte, waarna deze aan de rechtbank wordt voorgelegd.
De rechtbank zal tenslotte oordelen in een uitspraak over de geschillen.
Bron: notariaatonline.nl – Kennissysteem voor het notariaat
In de originele akten valt te lezen welke comparanten betrokken zijn.
Naast Pel van de Bijl senior zijn dit zonen Dirk, Klaas en Pel junior samen met hun zussen Grietje, Jansje en Dientje, de laatsten vertegenwoordigd door hun echtgenoten.
Akte 341, Opheusden, 25 mei 1921 - RAR 1505-7-181 Archieven van notarissen in Opheusden, 1815-1935, A. Harp, akten 0277-0342
Waar gaat het geschil over?
Twee van de zes kinderen – Dirk en Klaas – zijn het niet eens met de uitvoering van het testament en ‘wenschen de nietigheid of vernietigbaarheid in te roepen’. Ze zijn van mening dat het testament inbreuk maakt op hun wettelijke rechten.
Ook zijn ze het niet eens met de waardebepaling van het onroerend goed.
De overige kinderen menen dat het testament naar de wens of volgens de letter van hun moeder moet en kan worden uitgevoerd. Zij beroepen zich op hun beurt op de verdeling van verkregen voordeel uit huuropbrengsten - nu de afwikkeling van de nalatenschap al zoveel jaren voortsleept.
Dirk en Klaas van de Bijl hebben dan al enige jaren onroerend goed van hun moeder in blooten eigendom als vruchtgebruikers.
Aannemelijk is dit vruchtgebruik ingegaan in 1913, bij het deponeren van het testament door Maatje van Zetten bij notaris Arendts.
Hun moeder stelt bij testament vast:
Opvallende belanghebbende in afwikkeling van het testament blijkt overigens Pel van de Bijl senior.
Hij krijgt geen deel van de erfenis - zoals gebruikelijk volgens de erfwet in 1921 kwam de nalatenschap toe aan bloedverwanten - en verkrijgt het recht op de opbrengsten uit het onroerend goed en een deel ervan te bewonen.
Pel van de Bijl senior, woont dan al enige jaren in bij zoon Dirk en heeft recht op de opbrengst van verhuur van het overig onroerend goed en land om zichzelf te kunnen voorzien in levensonderhoud.
In het proces verbaal van zwarigheden wordt tevens vermeld dat Dirk de huur zal worden opgezegd per 1 mei 1922 en wordt verzocht dit bij gerechtelijke uitspraak te bekrachtigen.
Het onroerend goed blijkt te bestaan uit woningen aan de Lakemondsche straat en Koningstraat te Opheusden.
Eén van de woning betreft het ouderlijk huis van de familie van de Bijl.
Na het overlijden van Maatje van Zetten, echtgenote en moeder, blijft Pel senior inwonen bij zijn zoon Dirk.
‘Lakemondsche straat’ Opheusden, 1922 – Bron: topotijdreis.nl
Pel van de Bijl senior als hoofd aan de Lakemondsche straat - RAR 0926-768 Bevolkingsregister gemeente Kesteren 1900-1923 (dorp Opheusden, deel 1), pag. 3
Inwoning van Pel van de Bijl senior bij zoon Dirk aan de Lakemondsche straat – RAR 0926-768 Bevolkingsregister gemeente Kesteren 1900-1923 (dorp Opheusden, deel 1), pag. 1
Vruchtgebruik
Bij een erfenis kan in een testament zijn opgenomen dat sprake is van vruchtgebruik, maar wat is vruchtgebruik nou eigenlijk?
Vruchtgebruik is het recht om gebruik te maken van goederen die niet jouw eigendom zijn. Dit kan bijvoorbeeld betekenen dat in het testament is vastgesteld dat de echtgenoot van de overledene in een woning mag blijven of gaan wonen, maar het eigendom van de woning ligt bij bijvoorbeeld de kinderen.
Ook kan vastgelegd zijn dat de opbrengsten van verpachting van land toekomt aan de andere familieleden dan de eigenaar. De vruchtgebruiker mag het gebruiken, de eigenaar mag het eigendom verkopen of een hypotheek over de woning afsluiten. De eigenaar mag het eigendom niet verhuren of verpachten zonder toestemming van de vruchtgebruiker.
Een eigendom in vruchtgebruik, bijvoorbeeld een woning of land, heet bloot eigendom.
Interessant aan vruchtgebruik is het belastingvoordeel. De waarde van het eigendom wordt vastgesteld bij start van het vruchtgebruik, de eerste vererving. Na overlijden van de vruchtgebruiker krijgt de eigenaar het volle eigendom. Het eigendom is dan vaak in waarde gestegen, echter de erfbelasting wordt bepaald naar de historische waarde.
Het geschil loopt al enige jaren op het moment dat het proces verbaal van zwarigheden wordt opgemaakt.
Op 22 april 1921 wordt de afwikkeling van de nalatenschap al eens voorgelegd aan de arrondissementsrechtbank te Tiel met de vraag te oordelen over een rechtmatige verdeling.
De rechter beschrijft vervolgens hoe het vervolg van de boedelscheiding zal plaatsvinden aan de hand van waardebepaling.
Twee advocaten worden aangewezen om de partijen te vertegenwoordigen.
De notaris zal optreden als bemiddelaar de partijen tot overeenstemming te brengen.
Het proces over de boedelscheiding wordt voortgezet in een nieuwe serie zittingen, waarin nauwgezet wordt vastgesteld wie de waardebepaling gaat uitvoeren, of hierin overeenstemming is te vinden teneinde tot een definitieve boedelscheiding te komen.
1ste zitting scheiding, Opheusden, 25 mei 1921 – RAR NL-TlRAR_1505-08026_0006, akte 307
Akte 307 - RAR 1505-7-181 Archieven van notarissen in Opheusden, 1815-1935, A. Harp, akten 0277-0342
Fragment akte 307 met volmacht voor de schatters ter waardebepaling van de bezittingen
2º zitting scheiding, Opheusden, 28 juni 1921 – RAR NL-TlRAR_1505-08026_0007, akte 340
Akte 340 - RAR 1505-7-181 Archieven van notarissen in Opheusden, 1815-1935, A. Harp, akten 0277-0342, 1921
In totaal volgen drie zittingen, waarvan de laatste op 28 juni 1921 - met het proces verbaal van zwarigheden in akte 341 - de afsluitende zitting blijkt.
Akte 341 - RAR 1505-7-181 Archieven van notarissen in Opheusden, 1815-1935, A. Harp, akten 0277-0342, 1921
Echter Dirk en Klaas weigeren het proces verbaal van zwarigheden te ondertekenen.
Tot overeenstemming komt het dus niet.
Dit blijkt te meer uit de aankondiging die wordt gepubliceerd op 11 maart 1922.
Wat volgt is een executieverkoop van het onroerend goed en bouwland.
RAR - Nieuwe Tielsche Courant, 11 maart 1922, pag. 3
Wellicht toch enige overeenstemming...
Uit de aankondiging blijkt dat Dirk en Klaas in de woningen blijven wonen als huurders. Vastgesteld is dat Dirk tot tenminste 1927 huurt.
Interessant detail is dat de familie van de Bijl een familie is van boomkwekers, zoals Pel van de Bijl junior boomkweker was in 1921. Tegenwoordig is nog steeds een boomkwekerij van de Bijl gevestigd aan de Lakemondsestraat.
Verwantschap is nog niet aangetoond, maar zeer wel mogelijk zijn zij verbonden aan de familie van de Bijl uit het proces verbaal van zwarigheden uit de akten.
