‘Tsaar Saltan’ in De Munt: sprookje voor een autist ★★★★☆
Hoe vertel je aan je autistische zoon dat zijn vader het nog voor zijn geboorte is afgetrapt? Met een sprookje. Dat is het uitgangspunt dat Dmitri Tsjerniakov neemt om in De Munt Rimski-Korsakovs opera Het sprookje van Tsaar Saltan te ensceneren. En dat is niet eens zo vergezocht.
Autisme was uiteraard niet waar Rimski aan dacht en toch zit het niet alleen in het verhaal, maar ook in de muziek. Wat is dat voor een tsaar die na drie wittebroodsweken naar de oorlog trekt, zomaar geloof hecht aan een valse brief waarin staat dat zijn vrouw een monster heeft gebaard en dan maar beveelt dat vrouw en zoon in een ton in zee worden geworpen? Er zijn inderdaad vaders die weglopen van een gehandicapt kind. En in Rimski’s muziek hoor je wel degelijk een merkwaardige tweedeling tussen een karikaturale sprookjesstijl en een bijna wanhopige pathetiek in de cantilenes van moeder Tsaritsa Militrisa en zoon Tsarevitsj Gvidon.
Dirigent Alain Altinoglu speelt die tegenstelling met veel bravoure en nuance uit en Tsjerniakov zorgt voor een visuele omzetting die zijn uitgangspunt helder en aangrijpend maakt. Het garen dat de ‘slechte zussen’ in de proloog (ook figuurlijk!) spinnen, wordt getransformeerd in het chaotische gekrabbel dat op moeilijke momenten de geest van de autistische zoon bevolkt.
Het keert als getekende draden ook terug, op de kostuums van de sprookjesfiguren en in vele details van de animatievideo die de verbeelding van moeder en zoon zichtbaar maakt. Zelfs de typisch negentiende-eeuwse Russische mythe van de ‘twee steden’, een echt maar barbaars en een hemels luilekkerland, aanvaard je als beeld dat de innerlijke verscheurdheid van het autistische brein beschrijft. En de wondermooie verschijning van de Zwaanprinses is de misschien naïeve maar ook liefdevolle uitweg die de moeder haar zoon wil bieden. Alleen, zo leert ons het slotbeeld, had ze nooit het idee mogen waarmaken om de vader terug te halen en daar een feestje rond te bouwen.
Tsjerniakov en Altinoglu zien in dat Russische sprookjes zoals dat van Poesjkin, dat de bron voor deze opera is, nooit kinderachtig of lieflijk zijn maar altijd ook een uitbeelding van het door volwassenen veroorzaakt kinderleed. Het is hun verdienste dat zij dat inzicht met medeleven en humor vertalen naar een prangend actueel probleem: kunnen wij wel omgaan met ‘moeilijke’ kinderen en jongeren? Puristen zullen zeggen dat dit wel erg ver staat van Poesjkin en Rimski-Korsakov en dat de voorstelling daardoor niet echt behapbaar is voor kinderen. Maar dat is dan maar zo. Briljant vormgegeven relevantie is belangrijker dan een snoepje.
Nog voorstellingen in De Munt tot 29 juni.
