Kunst en cultuur brengt mensen bij elkaar
Over de drempel: Editie twee, een terugblik
‘Cultuur zorgt dat we gaan nadenken, dat we met elkaar gaan praten. Cultuur neemt letterlijk drempels weg. Daarom omarmt de gemeente al vanaf het begin het programma Over de drempel, waar cultuur wordt ingezet bij de aanpak van eenzaamheid. Iedereen doet er toe in de gemeente Leeuwarden. Door inzet van kunst en cultuur op dit sociaal-maatschappelijk vraagstuk zien we dat ook mensen die de neiging hebben zich af te sluiten, weer meedoen. En dat is zoveel waard.’ Hein Kuiken, wethouder cultuur
Colofon
Dit magazine is een uitgave van de gemeente Leeuwarden. Redactie: Wiepkje van Dijk Fotografie: Amber Postma en Mark Grupstra (gemeente Leeuwarden), Tessa Huttema, Ruben van Vliet, Natalia Balanina, Thomas Vaer, Ton Groot Haar, Joes Media, Het Hoge Noorden, Hanneke Wetze
Vormgeving: Meenes - Creatieve Marketing www.overdedrempel.frl contact@overdedrempel.frl /overdedrempel
dit magazine Wijkorkest Camminghaburen, Heechterp en Schieringen 8 Welkom in Heechterp 10 Sprekende Stenen 12 Podium Huzum 14 Nijsgjirrich 16 Motus Mori ..................................................................................................................................... 18 Lonesome Cowboys ................................................................................................................ 20 Homesick Restaurant ............................................................................................................ 22 Show don’t tell 24 Hacklab 26 Open call editie 3 29 Meer sociaal contact is een grote plus 36 Over eenzaamheid 38
In
Over de drempel: Kunst en cultuur brengt mensen bij elkaar
Kunst en cultuur geven vorm aan hoe je in de wereld staat. Aan hoe je jezelf ziet en je je tot onze samenleving en elkaar verhoudt. Door zelf uit te voeren, maar ook via werk van anderen. Beeldend, dansend, via muziek, tekst of in welke kunstdiscipline dan ook. Je spiegelt jezelf via de kunsten en herkent jezelf in onze cultuur. Of je zoekt juist naar nieuwe vormen, wanneer je het gevoel mist herkend of gekend te zijn. Je niet gezien of gehoord weten, kan gevoelens van eenzaamheid oproepen. Je trekt je misschien steeds meer terug en voelt je, zelfs tussen anderen, alleen.
In de gemeente Leeuwarden - de stad en de dorpen daar omheen - zet Over de drempel kunst en cultuur in om eenzaamheid aan te pakken. Door - soms letterlijk - uit te nodigen de drempel over te stappen voor een inkijkje in de wereld van een ander en contact te maken. Maar ook door aan eenzaamheid een gezicht, een kleur, een klank of woorden te geven. Het invoelbaar of inzichtelijk te maken. Kunstenaars, professionele cultuurmakers en sociaal-maatschappelijke organisaties of - initiatieven, werken samen aan artistieke culturele projecten. Om elkaar via de kunsten te bereiken en uit te nodigen - of uit te dagen - om actief deel uit te maken van onze samenleving. Om te ervaren dat iedereen er toe doet en we elkaar nodig hebben.
4
Weer meedoen
Over de drempel is ontstaan in 2019, als onderdeel van de legacy (nalatenschap) van Leeuwarden-Fryslân 2018, Culturele Hoofdstad van Europa. Uit landelijk onderzoek bleek dat er in bepaalde wijken in Leeuwarden meer eenzaamheid voorkwam dan gemiddeld. Tijdens het Culturele Hoofdstad jaar bleek dat kunst en cultuur ervoor zorgen dat mensen weer mee gaan doen en zich verbonden voelen. Een prima uitgangspunt voor de aanpak eenzaamheid.
Negen projecten
Eind 2019 werd de eerste open call uitgezet, waarna Over de drempel in 2020 startte met zes verschillende culturele projecten. De tweede editie ’21/’22, telde maar liefst negen culturele projecten. Dit magazine laat zien wat deze
negen culturele makers hebben gedaan en wat Over de drempel nog meer heeft opgeleverd. Geïnspireerd geraakt of nieuwsgierig? Eind 2022 start de open call voor de derde editie van Over de drempel! Houd onze website en Facebookpagina in de gaten voor meer informatie.
Veel leesplezier!
Het team van Over de drempel: Tamara Schoppert, Cristien Bajema, Maaike Beckers, Lisa van Hijum, Jolanda Tuininga, Heleen Kerkhof, Haike Visscher, Wiepkje van Dijk en Anne Brouwer.
PS
Op onze website www.overdedrempel.frl is nog veel meer informatie te vinden over de culturele projecten van zowel de eerste als de tweede editie. Of volg Over de drempel op Facebook.
5
Arcadia 2022
Over de drempel is de titel van de aanpak eenzaamheid in de gemeente Leeuwarden. Het programma van Over de drempel is actief onder de vlag van Arcadia. Arcadia is een vervolg op Leeuwarden-Fryslân 2018, Culturele Hoofdstad van Europa.
Arcadia 2022 was de eerste in de serie van een honderd dagen durend cultureel programma dat zich afspeelde in de provincie Fryslân. Het werd gemaakt door Nederlandse en internationale kunstenaars. Van 6 mei tot en met 14 augustus 2022 werden zintuigen geprikkeld met theater, dans, zang, fotografie, lezingen, discussies, wandelingen, beeldende kunst, literatuur en poëzie.
Arcadia keert iedere drie jaar terug met een cultureel programma, waarmee de bezoeker en deelnemer uitgedaagd wordt om samen na te denken over de vraag: hoe laten we de aarde en onze samenleving na aan toekomstige generaties?
Tijdens de honderd dagen van Arcadia 2022 was er met Over de drempel dus ook een breed palet aan activiteiten gericht op verschillende groepen inwoners die zich wel eens alleen voelen. Cultuur is de aanleiding om het bewustzijn rondom eenzaamheid te vergroten en mensen uit te nodigen om uit hun isolement te komen. Meer mensen, meer creatieve makers en meer organisaties trokken en trekken samen op om de cyclus van eenzaamheid te doorbreken, te leren en te creëren.
De volgende editie van Arcadia is in 2025.
6
7
Wijkorkest Camminghaburen, Heechterp en Schieringen
Iedereen kan muziek maken
Een instrument leren bespelen en samen muziek maken: iedereen kan het! De kracht ervan is ijzersterk, zó sterk dat ze wapent tegen gevoelens van eenzaamheid. Dat weten honderden nieuwe muzikanten in heel Nederland inmiddels uit ervaring. Samen muziek maken geeft onwijs veel plezier en maakt simpelweg gelukkig.
Het wijkorkest is er voor wijkbewoners die graag muziek willen maken. Ook als ze dat nooit eerder deden. Tien weken lang repeteerden de muzikanten en toen gaven ze hun eerste concert in het winkelcentrum van Camminghaburen. En later nog eens twee openluchtconcerten. Dat smaakte naar meer! Daarom gaat het orkest, onder de vlag van Het Generatiehuis, door als Wijkorkest Camminghaburen.
Bijzondere bezetting
Het wijkorkest heeft een bijzondere bezetting: er doen trekzakken mee, keyboards, fluiten, klarinetten, saxofoons, trompetten, trombones en een bariton. Verder is er een gitaar- en ritmesectie en natuurlijk zang. Een mooie mix van muzikanten met ervaring en muzikanten die voor het eerst een instrument bespelen. Dat is dan ook de kracht van het orkest. De muzikanten helpen elkaar, oefenen samen en hebben veel plezier op de repetitie. En meedoen kan dus nog steeds.
Het Wijkorkest is een initiatief van Guus Pieksma en Annewiep Bloem van Stichting Mear mei muzyk.
8
9
Welkom in Heechterp
Fotografie verbindt mensen
Fotografie verbindt mensen, generaties en culturen. Vier Leeuwarder fotografen trokken voor langere tijd, met en zonder hun camera de wijk HeechterpSchieringen in. Ze brachten wijkbewoners in beeld, vertelden hun verhalen en leerden hen om zélf foto’s te maken.
‘Welkom in Heechterp’ is een sociaal fotoproject met als doel de betrokkenheid en verbinding in de wijk te versterken en eenzaamheid tegen te gaan. Ontmoeting staat centraal. Tussen fotografen en wijkbewoners, tussen kinderen en ouderen, tussen wijkbewoners onderling en mensen uit verschillende culturen.
In totaal zijn er zes projecten samen met de wijk bewoners opgezet. Twee participatieprojecten waarbij de bewoners zelf gingen fotograferen en vier projecten vanuit professionele fotografen. In de praktijk vloeiden alle projecten in elkaar over en ontstond er een groot community art project. De deelnemers hebben elkaar ontmoet en leren kennen, één van de belangrijkste doelstellingen van het project. De bijdrage van Over de drempel ging specifiek naar de fotocursus Kijk mijn Wijk en het project met de leerlingen van de basisschool in deze wijk.
Prachtige foto’s en verhalen
Welkom in Heechterp heeft prachtige foto’s en verhalen opgeleverd. De foto’s waren op verschillende plekken te zien. In de wijk zelf natuurlijk, maar ook bij het Historisch Centrum Leeuwarden (HCL). Daarnaast is er een bijzonder fotoboek van gemaakt. Het project kreeg veel aandacht in de media.
Welkom in Heechterp is een project van Fotocollectief Leeuwarden in samenwerking met Wijkpanel HeechterpSchieringen. De vier fotografen zijn Dineke Kaal, Elske Riemersma, Menno de Boer en Ton Groot Haar.
10
‘Eerst was ik zomaar iemand, maar nu kent iedereen mij. Ik ben een bekende Leeuwarder, daar ben ik trots op.’
11
Mohammed
Sprekende stenen
Poëtische verhalen over eenzaamheid
Vijf schrijvers gingen op zoek naar persoonlijke verhalen over veerkracht en verwerkten ze tot poëtische, toegankelijke literaire teksten die in het centrum van Leeuwarden te beluisteren zijn. Door het scannen van de QR-code op de Sprekende stenen aan de gevels kun je op elk moment van de dag een verhaal horen. Even uitrusten kan op de literaire ontmoetingsbank bij de Grote of Jacobijnerkerk.
Sprekende stenen wilde met verhalen eenzaamheid zintuigelijk en dus invoelbaar maken. De schrijvers zijn in gesprek geweest met mensen die eenzaamheid hebben ervaren. Vaak door specifieke omstandigheden of voorvallen.
Met je mobiele telefoon ontdek je via een online plattegrond waar de verhalen te vinden zijn. Zo wandel je een route tussen acht sprekende stenen (gevelstenen) en een ontmoetingsbank. Door de QR-code bij de stenen te scannen, laat je ze spreken. Een verhaal ‘los’ beluisteren kan natuurlijk ook.
Ontmoetingsbank
De deelnemende schrijvers zijn Remco Kuiper, Gemale Bofunda, Nicole van den Berg, Raymond Muller en Sytse Jansma. Kunstenaar Ineke van der Blom heeft zowel de stenen als de ontmoetingsbank gemaakt. De bank werd 30 juni 2022 feestelijk in gebruik genomen. De stenen blijven aan de gevels hangen en kunnen op termijn gekoppeld worden aan nieuwe verhalen.
Sprekende stenen is een initiatief van Sytse Jansma.
12
eenzamens even van mens tot mens ik herken het als gesloten zijn in je gewonde zelf, zeer stil schreeuw je de muren tot keerpunt mens, sprekend echodier, het liefst hoor je jezelf in de stem van een ander het liefst Sytse Jansma
13
Podium Huzum
Elkaar ontmoeten en samen optreden
Samen aan de slag om als buurtbewoners van Huizum-West via de podiumkunsten - theater, dans, muziek, verhalen vertellen- dichter bij elkaar te komen. Dat is het idee achter Podium Huzum. Een laagdrempelig open podium/wijktheater als culturele ontmoetingsplek. Waar bewoners elkaar ontmoeten en waar ze meedoen als deelnemer, vrijwilliger of publiek.
Samen met bewoners, sociale organisaties, kunstenaars/cultuuraanbieders, studenten en bedrijven uit de wijk is onderzocht waar wijkbewoners behoefte aan hebben, vooral na corona. Dat leverde Open Podium Huzum op: twaalf avonden een open podium met optredens van bewoners. De deelnemers kregen vooraf begeleiding van een professionele regisseur.
Elke week speelde een vast team bewoners uit de wijk een aflevering van het feuilleton (toneelsoap), waar de dag ervoor voor geoefend moest worden: ‘Nico’s Snackcafé’. Menig wijkbewoner kan zich dit buurtcafé nog herinneren. Elke aflevering ging over een herkenbare of actuele situatie uit de wijk.
Daarnaast was er de zeepkist. Daarop konden bewoners die het Open Podium bezochten, vertellen wat zij belangrijk of noemenswaardig vinden over de wijk of de stad. En nog talloze andere optredens.
Meer verbinding
Podium Huzum is bedacht door Wilde Wijk, een bewonersorganisatie opgericht in de wijk Huizum-West in Leeuwarden. De mensen van Wilde Wijk werken vol enthousiasme aan meer verbinding tussen de bewoners van de wijk en blijven dat doen. Het idee is om ook volgend jaar een Open Podium te organiseren.
Wilde Wijk is opgericht door Froukje Draaijer.
14
‘Bij Wilde Wijk heb ik voor het eerst een avond gepresenteerd en een lied gebracht. Daar heb ik veel van geleerd.’
15
Els
Nijsgjirrich
Talent is er om door te geven
Talent is overal. Maar als de mens alleen is, kan ze dat talent niet doorgeven. Eeuwig zonde. Zeker omdat Meijering&Bloos alles willen leren, ze zijn rete Nijsgjirrich.
Dus stapten theatermakers Eva en Michaël liefdevol met een camera in hun hand, zonder schroom en met een hoop zelfspot, letterlijk over de drempel om het nog ongeziene of soms ondergesneeuwde talent naar boven te halen en zelf iets nieuws te leren. Ze maakten zes intieme TV-portretten waarin ze hun nieuwe helden aan het einde in de laatste aflevering bij elkaar brachten voor een feestelijk diner. Georganiseerd door een van de talenten zelf.
De zes portretten waren in de zomermaanden te zien bij Omrop Fryslân en trokken maar liefst 340.000 kijkers. Elke uitzending was een aanzet tot verbinding en stelde de kijker de vraag: welk onbekend talent schuilt er in jou en in de mensen om je heen?
Iets leren van of aan iemand anders als vorm van intimiteit is super Nijsgjirrich. De uitzendingen zijn nog terug te kijken via de website van Omrop Fryslân.
Nijsgjirrich is een project van Lisa Frenkel, Michaël Bloos en Eva Meijering.
16
‘Nijsgjirrich scoorde in het begin vrij gemiddeld. Maar uiteindelijk trok het even veel kijkers als Fryslân Hjoed en Hea! Wij spreken dan van een geslaagd programma, want dat zijn onze structureel beter bekeken programma’s.’ Omrop Fryslân
17
Motus Mori
Bewegings-portretten van gewone mensen
Dansers gingen voor Motus Mori op zoek naar de persoonlijke motoriek van de deelnemers tijdens een uitgebreid ‘bewegings-interview’. Daarna creëerden de dansers een uniek bewegings-portret dat werd toegevoegd aan een groeiend bewegings-archief.
In het meerjarige kunstproject Motus Mori is het (dansers)lichaam het archief. De afgelopen jaren hebben al meer dan 800 mensen op verschillende plekken in binnen- en buitenland hun beweging gedoneerd. Daar zijn nu 55 bewoners van de gemeente Leeuwarden aan toegevoegd.
Hoe werkt het? In een ‘bewegings-interview’ gaat een danser een uur lang op zoek naar iemands eigen motoriek en specifieke bewegingskenmerken. De danser neemt die bewegingen over in zijn lichaam. Op basis hiervan creëert de danser een uniek bewegings-portret. Vervolgens verbindt de danser die beweging aan die van de andere mensen in het archief. Zo leer je een ander kennen via je eigen bewegingen. Maar het geldt ook andersom. Je ontdekt hoe jouw persoonlijke fysiek overeenkomt met die van een ander. Via het archief ben je verbonden en gezien.
Bewegingen vastleggen
Tientallen mensen kwamen deze zomer langs in de Haniasteeg om hun bewegingen vast te laten leggen. “Heel bijzonder”, blikt één van de deelnemers terug. “Je kijkt op een heel andere manier naar hoe je zelf beweegt.”
Motus Mori is een initiatief van Katja Heitmann.
18
19
Lonesome Cowboys
Wat laat je de buitenwereld
zien?
Een muziektheaterproject voor mensen met en zonder beperking. Bij Lonesome Cowboys creëerden (jong)volwassen deelnemers - mensen met en zonder fysieke, geestelijke en/of mentale beperkingeneen volledig door improvisaties tot stand gekomen muziektheatervoorstelling. De voorstelling was te zien in Stadsschouwburg De Harmonie tijdens CityProms.
In iedereen zit wel een Lonesome cowboy. Dat stukje van jezelf dat je graag onder je denkbeeldige grote hoed, spijkerbroek en leren vestje verborgen houdt. Dat waar je misschien over twijfelt en niet zomaar over praat. Omdat je het te verwonderlijk, eigenaardig of misschien zelfs onaangepast vindt. Of juist omdat anderen het vast niet zullen snappen. In Lonesome Cowboys spelen de deelnemers met: wat laat je de buitenwereld zien, hoe kun je participeren in de maatschappij en wat houd je liever heel cool maar misschien ook wel heel lonesome verborgen en voor jezelf.
De deelnemers gingen aan de slag met professionals in de podiumkunsten en maakten gezamenlijk een voorstelling waarin eigen geschreven poëzie, muziek, zang en dans samen een verhaal vertellen.
Lonesome Cowboys is een project van Embrace Nederland.
20
21
Homesick Restaurant
Samen koken en samen eten
Samen koken en samen eten zorgt voor verbinding. Twee Aziatische studenten Social Design aan ArteZ University of the Arts in Arnhem, ervoeren in de kerstperiode tijdens de lockdowns, wat het betekent wanneer je niet thuis kunt zijn en niet kunt deelnemen aan de culturele gewoonten en tradities waarmee je bent opgegroeid. Dat gevoel van heimwee zetten ze van zich af door de gerechten van thuis samen te koken en samen te eten. Om meer mensen te bereiken, startten ze Homesick Restaurant. Een eenmalig pop-up restaurant dat zich met name richt op internationale studenten.
Bij Homesick Restaurant gaat het niet alleen om het eten zelf, maar ook om alles wat daaraan vooraf gaat. Samen koken en samen eten betekent ook verbinding maken met elkaar. Vooral voor internationale studenten is dat belangrijk. Zij hebben regelmatig last van heimwee en gevoelens van eenzaamheid.
Alle delen van de wereld
Initiatiefnemers Lu Lin en Tanya Lau organiseerden drie keer een workshop op verschillende plekken in Leeuwarden. De workshop in Bruze Café bij de NHL trok zeven deelnemers, voornamelijk internationale studenten. Tien deelnemers kwamen naar de workshop in dBieb en ook de workshop in VHDG (Voorheen de gemeente in de Ipe Brouwerssteeg) trok tien deelnemers uit allerlei delen van de wereld.
22
23
SHOW DON’T TELL
Urgente thema’s op het witte doek
Een groep jongeren heeft samen het programma van het Huiskamer Filmfestival 2022 bepaald. In vijf workshopdagen leerden ze onder leiding van internationale professionele filmprogrammeurs, hoe je vanuit persoonlijke drijfveren of interesse, een inhoudelijk passend en interessant filmprogramma samen kan stellen.
SHOW DON’T TELL wilde een plek creëren voor jongeren in Friesland om coole films te ontdekken. Films die zij met de wereld en elkaar willen delen maar die over het algemeen niet geprogrammeerd worden door de volwassen filmcuratoren. Extra leuk aan dit alles is dat het door de samenwerking met het Huiskamerfilmfestival, plaatsvond op plekken ver verwijderd van muffe filmhuizen en dure popcorn, maarin de gezellige huiskamers van Friezen (of anderegekke plekken in de provincie).
Dit leverde een serie bijzondere filmprogramma’s op, die op 13, 14 en 15 oktober in twintig verschillende huiskamers door de hele provincie vertoond zijn. 60 vertoningen in totaal. De filmvoorstellingen waren zeer divers en gaven een bijzondere inkijk in een aantal urgente thema’s: kwetsbaarheid, natuur en biodiversiteit, dissociatie, de druk tot een succesvol leven en de relatie tussen mens en dier. De jongeren hebben zelf tijdens het festival toegelicht waarom ze juist voor deze films hebben gekozen. Een prachtige manier om mensen van verschillende leeftijden met elkaar in gesprek te laten gaan.
SHOW DON’T TELL is een initiatief van Hidde de Vries (Natte Haring), maar is vanwege zijn aanstelling bij Cinekid geadopteerd en uitgevoerd door de stichting New Noardic Wave, die het Huiskamerfestival organiseert.
24
‘Heel waardevol om mensen van totaal verschillende achtergronden, leeftijden en opleidingsniveaus over de vloer te krijgen. En naar aanleiding van de films hele open gesprekken te voeren met mensen die je nog niet kende.’
Jeanette Bijleveld
25
Hacklab
Het Hacklab in Leeuwarden is een werkplaats die een alternatieve leerweg biedt aan jonge getalenteerde internetgebruikers. Denk bijvoorbeeld aan digitale hangjongeren, gamers en/of schoolverlaters, jongeren binnen het autisme spectrum en jongeren die uitdaging in hun huidige opleiding missen.
Hacklab’ers ontwierpen de basis voor een online ontmoetingsplek: Hack the Cave. Het beste te beschrijven als een virtueel grottenstelsel waarbinnen (in de verschillende zalen van het labyrint) ruimte is om games en puzzels te maken en samen op te lossen of andere online activiteiten. Die kunnen daar behalve door bezoekers van de cave ook door Over de drempel projecten geplaatst worden. Een van de projecten die dat heeft gedaan, is de muziektheatervoorstelling Lonesome Cowboys. Drie hacklab’ers hebben hun eigen ‘lonesome’ verhaal op een digitale ‘wall’ geschreven. Delen van deze teksten zijn gebruikt voor de voorstelling.
We stelden de Hacklab’ers de vraag wanneer zij zich uitgenodigd voelen om mee te doen aan activiteiten van Over de drempel. We vroegen hen een vorm te bedenken waarin er kansen zijn voor de culturele en artistieke projecten van Over de drempel om uit deze informele community verhalen en eventueel nieuwe deelnemers te betrekken.
Hack the Cave is ontworpen, tot aan de prototype fase, met steun van de Leeuwarder Digitale Agenda. Er wordt onderzocht of verdere ontwikkeling zinvol, uitvoerbaar en mogelijk is.
26
27
Heimwee-eten
Heechterpwordtgezienalseenvitaalonderdeelvandestadinplaatsvanalsprobleem-
Open call: Kunst en cultuur tegen eenzaamheid, editie 3!
Cultuurmakers en maatschappelijke strijders opgelet! Heb jij een idee waarmee je door middel van kunst en cultuur mensen actief weet te verbinden? Draagt jouw project bij aan de aanpak of het in beeld brengen van eenzaamheid? Dan zijn wij op zoek naar jou.
Wie ben jij?
Jij bent een kunstenaar, cultuurmaker of maatschappelijk initiatief. Met jouw kunstzinnige of culturele project wil jij je inzetten voor de strijd tegen eenzaamheid in de gemeente Leeuwarden.
Wat bieden wij?
Wordt jouw project door de commissie gekozen als een van de zes beste projecten van de derde editie van Over de drempel? Dan ontvang je een financiële ondersteuning voor het tot stand brengen van het project in 2023.
Houd voor meer informatie onze website en onze Facebook pagina in de gaten! overdedrempel.frl /overdedrempel
fryslân
21
wijk.Alsdiekloofwatkleinerwordt.’’Om verbindingtemaken,wordenerstraksook stadswandelingengeorganiseerddoor Heechterp-Schieringen.,,Zodatdelooperin komt.NetzoalsdehalvestadnunaarkerstMaareigenlijkishetprojectnualopeen ma.,,Mensenhangenonzefoto’sop,zevoelenzichgezien.Daargaathetom,iedereen RominaCaterianoGamboa(Peru),causa.
MunaMohamed(Eritrea),injerametzigni.
29
Feestelijke kick off editie nummer twee
30
De tweede editie van Over de drempel ging vrijdag 1 oktober 2021 officieel van start. In een interactieve talkshow presenteerden de negen nieuwe projecten hun creatieve plannen rondom het thema eenzaamheid. De talkshow was zowel online te volgen als fysiek bij te wonen.
Eerder op de dag was er een speciale netwerkbijeenkomst voor maatschappelijke organisaties die iets (willen) doen met het thema eenzaamheid.
Tijdens de live uitzending bepaalden de mensen in de zaal en de kijkers thuis welk project de publieksprijs van 1.000 euro zou winnen. Wijkorkest Camminghaburen, Heechterp en Schieringen sleepte de publieksprijs in de wacht. Guus Pieksma en Annewiep Bloem kregen de prijs overhandigd door wethouder Bert Wassink van de gemeente Leeuwarden en dichter Alwin van der Toorn. Ze hebben het geld van de publieksprijs gebruikt voor extra muzieklessen in de wijk.
31
Mooie ontmoetingen in Bosk
Woensdag 22 juni 2022 gebeurde er iets moois midden in het Bosk van Arcadia bij het Jacobijnerkerkhof in Leeuwarden. Daar ontmoette een groot deel van de projecten van Over de drempel elkaar. Ze lieten aan elkaar en het toegestroomde publiek zien en horen wat zij doen in de aanpak tegen eenzaamheid.
Talenten van Nijsgjirrich, die vlak daarvoor nog te zien waren bij Omrop Fryslân, vertelden over en demonstreerden hun passie. Muzikanten van Wijkorkest Camminghaburen, waarvan sommigen nog maar tien weken een instrument bespelen, lieten van zich horen. Er stond een kleine selectie uit de fototentoonstelling van Welkom in Heechterp opgesteld.
Sytse Jansma, van Sprekende stenen, liet een fragment van een van de verhalen horen die in de Leeuwarder binnenstad te beluisteren zijn. Lonesome Cowboys toonden hun gedichten en Podium Huzum was er met hun één vierkantemeter-podium. En Luidkeels Samen, een project van de eerste editie, presenteerde daar hun lp. Zomaar wat ontmoetingen met deelnemers van Over de drempel. Voor zowel deelnemers als bezoekers een bijzondere dag.
32
33
34
35
Onderzoek naar effect culturele projecten
Kunst en cultuur inzetten om de gezondheid en het welbevinden van mensen te verbeteren. Uit allerlei onderzoeken blijkt dat dat werkt. Maar hoe zit dat met de projecten van Over de drempel? Studenten van NHL Stenden doen jaarlijks onderzoek naar het effect van de aanpak eenzaamheid. We lichten één van de onderzoeken nader toe.
Lydia van der Vinden rondde haar studie Social Work bij NHL Stenden eerder dit jaar af met een onderzoek naar ‘Welkom in Heechterp’. Zij onderzocht de impact van het project op het dagelijks leven van de deelnemers.
Sociaal fotoproject
Welkom in Heechterp is een sociaal fotoproject dat bestaat uit zes verschillende projecten, verdeeld over vier fotografen. Zij gingen de wijk in om foto’s te maken én leerden wijkbewoners zelf foto’s te maken.
In de onderzoeksgesprekken met Lydia van der Vinden gaven de deelnemers aan dat zij het leuk vonden om met andere wijkbewoners in contact te komen en nieuwe mensen te leren kennen. De deelnemers gingen door de cursus weer vaker de deur uit en konden hun creativiteit kwijt in het project. Ze zijn trots op wat ze hebben bereikt met de fotografiecursus en hebben meer zelfvertrouwen. Meer sociaal contact was voor alle deelnemers een grote plus van het project. Of zoals fotograaf Ton Groot Haar het verwoordt: ‘Een camera is een sociaal instrument om mensen te ontmoeten’.
‘Meer sociaal contact is een grote plus’
36
Wat is er te doen in de wijk?
Studenten van NHL Stenden doen ook onderzoek naar de behoeftes van inwoners in relatie tot eenzaamheid. Daaruit blijkt bijvoorbeeld dat veel mensen niet weten wat er allemaal georganiseerd wordt in de wijk. En dat ze het lastig vinden om de eerste stap te zetten.
De studenten ontwikkelen ook eigen middelen om iets tegen eenzaamheid te doen. Een ‘first dates’ om vrienden te vinden bijvoorbeeld.
37
Over eenzaamheid
Eenzaamheid is je niet verbonden voelen. Je mist een hechte, emotionele band met anderen. Of je hebt minder contact met andere mensen dan je zou willen. Eenzaamheid is een persoonlijke ervaring. Vaak is het een verborgen probleem. Anderen kunnen moeilijk van buitenaf zien of je je eenzaam voelt.
Feiten en cijfers
1 op de 10 Nederlanders voelt zich sterk eenzaam, zo blijkt uit een groot landelijk onderzoek. Eenzaamheid komt op alle leeftijden voor. 47 procent van de Nederlanders die 18 jaar of ouder zijn, voelt zich soms/matig eenzaam. Het aantal jong volwassenen dat zich eenzaam voelt is de afgelopen jaren sterk gestegen. Dit is mede te verklaren door de lockdowns tijdens de coronacrisis.
Eenzaamheid is dus van alle leeftijden. Wel komt eenzaamheid meer voor onder ouderen. Na de leeftijd van ongeveer 75 jaar kunnen mensen te maken krijgen met een opeenstapeling van verschillende gebeurtenissen die eenzaamheid in de hand werken. Denk aan het overlijden van de partner of andere leeftijdsgenoten of beperkte mobiliteit.
Man-vrouw
Eenzaamheid komt net iets vaker voor bij mannen dan bij vrouwen, maar de verschillen zijn klein. Vrouwen voelen zich vaker emotioneel eenzaam, terwijl mannen vaker sociaal eenzaam zijn.
Onder laagopgeleiden komt meer eenzaamheid voor dan onder hoogopgeleiden. Ook geld speelt een rol: onder mensen met een hoog inkomen komt eenzaamheid minder voor dan onder mensen met een laag inkomen. Mensen die moeite hebben met rondkomen, geven vaker aan zich sterk eenzaam te voelen dan mensen die geen moeite hebben met rondkomen. Hetzelfde verband is zichtbaar onder mensen met betaald werk en zonder betaald werk.
38
Gezondheidsrisico’s
Eenzaamheid veroorzaakt gezondheidsrisico’s. Onderzoek toont aan dat eenzaamheid fysieke uitwerking heeft: eenzaamheid kan, net als stress, een negatieve invloed hebben op het immuunsysteem. Met een lage weerstand ben je vatbaarder voor infecties. Ook kan eenzaamheid leiden tot depressie en een verhoogd risico op hartziekten en de ziekte van Alzheimer. Daarnaast kan eenzaamheid een oorzaak zijn van ongezond gedrag: weinig bewegen, minder gezond eten en meer gebruik van verslavende middelen. Met als gevolg een groter risico op overgewicht, hoge bloeddruk en hart- en vaatziekten.
Iets betekenen voor een ander
Met de aanpak eenzaamheid proberen we het taboe rondom eenzaamheid te verbreken. Door mensen bewust te maken van het thema en de drempel te verlagen om erover te praten en contact te zoeken met iemand in je omgeving.
Eenzaamheid kunnen we niet oplossen, maar we kunnen wel allemaal iets in onze eigen omgeving betekenen voor een ander.
39
