‘Subsidies om te verduurzamen helpen weinig: ze verworden tot elitespeeltje’
Subsidies voor zonnepanelen en het installeren van warmtepompen een goed idee? ‘Daarmee zijn de armen solidair met de rijken, want zelf kunnen ze die niet betalen.’
De overheid trekt 6,8 miljard euro uit voor de bestrijding van klimaatverandering, zo werd op Prinsjesdag bekend. Het leeuwendeel is bestemd voor subsidies. Er kwam kritiek op van onder meer economen. Wat is er eigenlijk mis met subsidies als instrument om te verduurzamen?
Ed Nijpels (voorzitter Klimaatberaad):
‘Er zijn drie methoden om klimaatverandering te bestrijden. Op volgorde van prioriteit: normering, beprijzing en subsidiëring. Normering werkt het best en is het eenvoudigst. Bedrijven en fabrikanten moeten zich aan normen houden en zijn strafbaar als ze die niet naleven. Kraakhelder. Een tweede instrument is beprijzing. Dit werkt volgens het eeuwenoude beginsel ‘de vervuiler betaalt’. Wil je als overheid een activiteit ontmoedigen, dan maak je iets duurder zodat het ongewenste gedrag op termijn verdwijnt.
‘Kun je normeren noch beprijzen, dan verstrek je subsidies. Die mogen geen permanente regelingen worden, dan boeten ze in aan effectiviteit. Toen ik minister van VROM was, hebben we auto’s met een katalysator gesubsidieerd: katalysatoren verminderen de schadelijke uitstoot.
‘Auto’s met katalysator waren dankzij de subsidie even duur als auto’s zonder. Mensen die een auto zonder katalysator kochten, betaalden extra heffingen, waarmee de zuiniger variant van de ander gesubsidieerd werd. De vervuiler betaalder dus en op termijn was er vrijwel geen auto meer zonder katalysator. We creëerden een ideaal samenspel van belasten en subsidiëren. De crux van succesvol duurzaam beleid zit ’m dus in de verhouding normering, beprijzing, subsidiëring.’
Eric van den Heuvel (expert duurzame energie en mobiliteit, studio Gear-Up):
‘Subsidies kennen meerdere nadelen. Je weet niet of iemand die subsidie krijgt voor een e-auto van 30 duizend euro, die aankoop ook had gedaan zónder 3.000 euro subsidie. Je weet evenmin of de autofabrikant de prijzen ophoogt als hij hoort dat er in Nederland subsidies zijn. En geef je consumenten subsidie, dan vermindert de prikkel bij fabrikanten om zuinige technologie zo goedkoop mogelijk aan te bieden.
Toch is het niet zo dat subsidies voor consumenten nooit werken. Met de sloopregeling van een paar jaar terug kon je oude, vervuilende auto’s inleveren en kreeg je 1.000 euro subsidie voor een nieuwe, zuinige en schonere auto. Daar was 80 miljoen voor uitgetrokken en dat had een enorm effect: oude modellen verdwenen uit het wagenpark en er kwamen schonere motoren voor terug. Je kunt duurzaam gedrag dus met subsidies beïnvloeden.
‘Subsidies zijn ook effectief om specifieke technologie te ontwikkelen die nog niet marktrijp is en waarvoor veel kosten moeten worden gemaakt. Denk aan de ontwikkeling van betere batterijen. Dat is effectiever dan subsidies voor de aanschaf van relatief dure e-auto’s.’
Ewald Engelen (hoogleraar financiële geografie, UvA):
‘Bij de subsidies voor de aanschaf van elektrische auto’s zie je omgekeerde solidariteit: solidariteit van minder welgestelden met meer welgestelden. Minder vermogenden betalen immers mee aan subsidies, zodat mensen met meer geld zuinigere auto’s kunnen kopen. Hetzelfde gebeurt bij de aanleg van zonnepanelen en het installeren van warmtepompen. Dat is vooral weggelegd voor mensen met een dikke portemonnee. Zij betalen eerst de aanleg: voorfinanciering heet dat. Pas daarna krijgen ze een deel van het uitgegeven geld als subsidie terug. Wie minder geld heeft kan niet voorfinancieren, maar betaalt wel mee aan de subsidies. Dat is kwalijk.
‘De meesten willen graag verduurzamen, maar het is zaak het sociaal en rechtvaardig te regelen, zodat iedere welstandsklasse er gelijk van profiteert. Dankzij subsidies is Nederland na Noorwegen de grootste afzetmarkt voor Tesla. Wat Tesla in Nederland aan omzet genereert, en bijdraagt aan miljardair Elon Musks vermogen, kwam mede tot stand door armere Nederlanders die meebetalen aan subsidies.
‘Groene keuzen moeten geen individuele beslissing zijn. Dwing als overheid woningcorporaties en beleggers als Blackstone om bij ieder nieuw huis zonnepanelen aan te leggen. Dan profiteert iedereen gelijk. Anders wordt het geld voor verduurzaming een elitespeeltje.’
Bart Verheggen (klimaatwetenschapper Amsterdam University College):
‘Het subsidiëren van tweedehandselekrische auto’s is een optie voor mensen met een kleiner budget. Maar pas op: subsidiesucces, zoals uitbreiding van het e-wagenpark, vraagt om ondersteuning elders. Zo moet het laadnetwerk op peil blijven. Uit Noorwegen komen horrorverhalen van mensen die om vijf uur ’s ochtends op moeten om in Oslo bij een laadpaal te kunnen parkeren.’
Esther Mirjam Sent (hoogleraar economisch beleid aan de Radboud Universiteit):
‘Om verduurzaming gelijk te verdelen, kun je beter werken met heffingen. Waar subsidies denivelleren, kunnen heffingen nivelleren. Je accepteert bijvoorbeeld een maximaal watergebruik en wie meer nodig heeft, betaalt extra. Dan gaan grootverbruikers betalen en komen de lasten bij bedrijven terecht.
‘Of geef mensen verkooprechten. Neem parkeerplaatsen: mensen met lage inkomens hebben vaak geen auto, mensen met een hoog inkomen soms wel twee. Geef iedereen het recht op een parkeerplek, die je mag verkopen. De totale uitstoot kan alsnog gereduceerd door minder rechten vrij te geven dan nu worden gebruikt.’